Lezing over Fabrieksschoorstenen in Rotterdam door Arjan Barnard

do 13 februari 2025

Tijdens dit Roterodamum Café vertelt de voorzitter van de stichting Fabrieksschoorstenen Arjan Barnard meer over de geschiedenis van de fabrieksschoorsteen in Nederland van 1775 tot heden. De lezing gaat over de cultuurhistorische waarde van een schoorsteen als monument. Arjen laat de globale tijdslijn in de ontwikkeling zien en vertelt meer over de ondergang van Rotterdamse schoorstenen.

Ooit telde Nederland bijna 11.000 fabrieksschoorstenen. Aanzienlijk meer dan het aantal windmolens. Sinds de industrialisatie, die in Nederland begon met de introductie van de eerste stoommachine, zijn stedelijke en agrarische landschappen continu veranderd door de bouw en sloop van schoorstenen. Inmiddels resteren er nog zo’n 600-700 van dergelijke schoorstenen in Nederland. Sommige staan nog fier overeind, inclusief hun gedetailleerde metselwerk en typerende schoorsteenreclame. Anderen lijken met de dag krommer te worden.

In oktober 2024 is er een nieuwe erfgoedbrochure gepresenteerd door Erfgoedvereniging Heemschut  in samenwerking met de Stichting Fabrieksschoorstenen. Het onderwerp van die brochure is de cultuurhistorische waarde van fabrieksschoorstenen.

Aanleiding

Kort voor de sloop in 1984 van de schoorsteen van de stoomzuivelfabriek Salland in Hardenberg, zijn woonplaats, liep Arjan Barnard op de Gramsbergerweg ter hoogte van no 44a. Met het zicht op de te slopen schoorsteen beeldde hij zich in hoe het stadsbeeld zou zijn zonder die schoorsteen en vergeleek de hoogte met een daar staande lantarenpaal om het beeld te onthouden. Daar, op die plek, ontstond de eerste gedachte iets met schoorstenen te doen. Die gedachte zou uiteindelijk in 1997 resulteren in de oprichting van de Stichting Fabrieksschoorstenen (STIF), een landelijke stichting voor het behoud van fabrieksschoorstenen, en in 2017 verscheen een boek over de geschiedenis van de fabrieksschoorstenen in Nederland,

Het onderzoek begon met de geschiedenis van de schoorsteen van genoemde zuivelfabriek. Een steen, met een merkje, gevonden na de sloop, bracht hem via omwegen naar het originele bedrijfsarchief van schoorsteenbouwbedrijf De Ridder dat nu berust bij de schoorsteenbouwers Harm en Ron Meijer te Ten Boer. De  zoektocht naar de gegevens van alle schoorstenen die in hetzelfde jaar (1928) als de Hardenbergse schoorsteen door De Ridder gebouwd waren. Daarbij werd vooral gekeken naar hoeveel van die 115 schoorstenen er in 1986 nog bestonden. Dat bleken er 31 te zijn, waarvan er toen nog 8 geheel of gedeeltelijk in gebruik waren.

Nu, na een periode van 40 jaar met onderzoek, het beschrijven en archiveren van de verzamelde informatie, is er een goed beeld ontstaan van de geschiedenis van de schoorsteenbouw in Nederland.

Arjan: “Het belangrijkste verschil tussen toen en nu is de waardering voor schoorstenen als erfgoed. In de begintijd vroegen wij een gemeentebestuur te kijken naar het behouden van een schoorsteen men keek ons meewarig aan. Nu worden we benaderd met de zin: we gaan de schoorsteen behouden maar hoe kunnen we dat het beste aanpakken”.

Arjan Barnard is voorzitter van de stichting Fabrieksschoorstenen en heeft in het dagelijks leven een juwelierszaak gehad in Hardenberg, en is vijf jaar docent uurwerkmaken geweest aan de Vakschool Schoonhoven.

• Locatie nog niet bekend. Aanvang 16.00 uur.
• Aanmelden kan vanaf half januari 2025 via het formulier op deze pagina.